Rys historyczny miasta Grudziądza "Zamek w Grudziądzu " Część druga

6 maja 2003 roku tego dnia w Centrum Kształcenia Ustawicznego w Grudziądzu powołany został Społeczny Komitet Odbudowy Klimka

Oto Komitet Założycielski:

Na zdjęciu ( od lewej ): Przemysław Szachnitowski, Janina Guniewicz, Ewa Herman-Nogowska, Roman Pułka, Izabela Fijałkowska
w drugim rzędzie: Janusz Hinz, Tomasz Porębny, Marzena Remiś, Lech Misiaszek, Jerzy Kulwicki
w trzecim rzędzie: Edmund Ściesiński, Zbigniew Maciejewski, Mariusz Głowacki, Marek Szajerka, Robert Rezmer
w ostatnim rzędzie: Michał Hejka, Paweł Grochowski

Fotografia z kroniki komitetu, głównego inicjatora przyszłych prac i badań archeologicznych na Wzgórzu Zamkowym w Grudziądzu

Hans Jacobi ( 1913 -? )

 

Urodził się 12.8.1913 roku w Kolonii , syn inżyniera Fritza Jacobi i Elzy Buhler. Studiował na Uczelniach Stuttgarcie i Gdańsku, Dyplom inż. Na Wydziale Inżynierii lądowej w .Gdańsku i nauk prawnych 23.I.1943 roku uzyskał tytuł doktora na Wydziale Architektury w Gdańsku . 1940 roku pracował jako Miejski Radny i szef planowania, inżynierii, geodezji, leśnictwa i ogrodnictwa w Grudziądzu. Ożenił się z Elfrydą Borkowski.1944 Powołany do służby wojskowej jako pionier. Po wydaleniu z Grudziądza i aresztowaniu przez wojska amerykańskie pozostaje w Kolonii. W 1942 roku ,prowadził badania archeologiczne na terenie zamku Materiał zgromadzony w trakcie prac archeologicznych posłużył mu do napisania pracy dyplomowej. Dzisiaj jego praca nadal jest skarbnicą wiedzy.

Opracowanie Hansa Jacobiego w przetłumaczeniu na język polski „Wyniki wykopalisk w Niemczech. Krzyżackie zamki Grudziądz i Rogoźno „ Publikacja Niemieckiego Stowarzyszenia Zamek. Lista badań tom 3 jako wkład w rozwój historii architektury. Edycja i nadzór Udo Arnold niemiecki historyk i wykładowca uniwersytecki.

Źródła historii cz.1.str.124

 Strona tytułowa z opracowanych badań

Archiwalne plany zamku

Zamek i średniowieczny plan miasta Grudziądza uwidoczniony jest na stronie 20 . Nie ma pokazanej dokładnej daty na rysunku zaprojektowanego przez Steinbrechta i w większości dokumentów w ostatnim czasie przedstawiany jest jako szkic. W związku z tym punkt połączenia centrum miasta i zamku jest fikcyjny, co było przeciwieństwem do warunków lokalnych . Badania urzędowe udowodniły , ze umocnienia w tym miejscu są wciąż dobre.

Grudziądz był przepasany z trzech stron przez podwójne mury i fosą pierścieniem.. Na pierwszej stronie Wisły mury miasta w środku Ratusz , gotycki kościół i ściany - oraz bramy i wieże. ze względu na panoramę miasta to szkic wykonano w skali:. 1 :500 Opracowanie szkicu średniowiecznego miasta Grudziądza, który w przeszłości i dla przyszłej struktury miejskiej miasta wskazuje zarówno na drogi dojazdowe do zamku Zakonu. Główne wejście prowadzi 300 m długości przez miasto. Był chroniony przez mury dzisiejszej ul. Spichrzowej. Droga rozpoczęła się od Trynki przy młynie zamkowym do" bramy wodnej" .

1) H. Jacobi ., Die Ausgrabungsergebnisse der Deutschordensburgen
Graudenz und Roggenhausen. Bonn, 1996, s. 133-145

Antoni Jan Pawłowski (1950-2008)

. Ostatnia prasowa fotografia autora badań

Urodził się 2 lutego 1950 roku w Skórowie Nowym, k. Słupska . Absolwent Uniwersytetu we Wrocławiu z tytułem magistra w zakresie archeologii z wynikiem bardzo dobrym.. Uzyskał stopień naukowy Politechniki Wrocławskiej Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Doktora Nauk Technicznych

.Strona tytułowa opracowania .Zlecona przez Społeczny Komitet Odbudowy Klimka w Grudziądzu

Sprawozdanie z nadzorów archeologicznych

Prace rozbiórkowe kopca ziemnego przykrywającego swym płaszczem relikty wieży Klimek rozpoczęły się 18 kwietnia 2006 r., zgodnie z „Projektem rozbiórki kopca” autorstwa Mariana Balickiego i wykonywane były ręcznie. Zgodnie z porozumieniem pomiędzy Urzędem Miejskim w Grudziądzu a Społecznym Komitetem Odbudowy Klimka organizacyjnie rozbiórkę prowadził Społeczny Komitet z wykorzystaniem więźniów z Grudziądzkiego Aresztu. Nadzór archeologiczny prowadził autor niniejszego sprawozdania. Urobek w postaci gruzu ceglanego, rozkruszonej zaprawy wapiennej, piasku i humusu współczesnego ładowany był na samochody i wywożony poza tereny zamkowe. Jedynie humus wykorzystywano do uzupełniania ubytków w skarpach Wzgórza Zamkowego. W pierwszym okresie rozbiórki kopca usunięto ręcznie warstwę humusu współczesnego o miąższości 25-40 cm, odsłaniając usypane gruzowisko z różnej wielkości brył ceglanych na zaprawie wapiennej, stanowiących pozostałości ścian wieży po jej wysadzeniu. W szczycie kopca znajdował się zbrojony blok betonowy, na którym usytuowany był postument pod pomnik światowida, a po południowej stronie, w zboczu umieszczone były żelbetowe schody prowadzące od jego podnóża na koronę. Po zdjęciu warstwy humusu okazało się, że relikty wieży usytuowane są w południowej i południowo-zachodniej części kopca, podczas gdy partia wschodnia, północna, północno-wschodnia i południowo-wschodnia usypane zostały dodatkowo formując stożkowaty kopiec o średnicy w przyziemiu około 20 m i wysokości ok. 7,8 m, a więc nieco ponad dwukrotnie więcej niż wynikało to z inwentaryzacji C. Steinbrechta, w której podana jest średnica wieży wynosząca 8,9m zarysie

Rozbiórka kopca ziemnego kryjącego relikty wieży Klimek.

 

Wieża Klimek.(u góry ) Wykop 2007 r. Kamienny fundament wieży ( u dołu )

Ruiny wieży i zabezpieczenie przed dewastacją , na  niewiele się zdało, prezentuje demontaż metalowego zabezpieczenia wejścia  - Przewodniczący Społecznego Komitetu Odbudowy Klimka w Grudziądzu kol. Ryszard Bogdan Kucharczyk

Sekretarz Społecznego Komitetu Odbudowy Klimka w Grudziądzu kol.. Henryk Przerwa aktywnie wspomagał w zadaniach statutowych

Kol. Kazimierz Autryb –skarbnik Społecznego Komitetu Odbudowy Klimka przy pierwszych pracach odkrywczych zamku

Ogrodzony teren badań i pierwsze prace wykopaliskowe

Tak wyglądała redakcja"Gazety Grudziadzkiej"w 1913 roku pod wodza Wiktora Kulerskiego

W biurze tym widzimy przy pracy osoby zajmujące się opracowaniem ogłoszeń.  Są trzy aparaty telefoniczne. Przy jednym z nich toczy się rozmowa w sprawie ogłoszenia. Na stole po prawej stronie widać też maszynę do pisania.
Takie biura ogłoszeń w administracji „ Gazety Grudziądzkiej" były dwa przy zatrudnieniu w tym dziale pięciu osób. Gazety niemieckie, które nie miały nawet połowy abonamentów, co "Gazeta Grudziądzka" zatrudniały trzy razy tyle osób w podobnym dziale. Obok działu ogłoszeń było biuro ekspedycji za szklaną ścianą (nie widoczne na zdjęciu). Było też obok drugie biuro ogłoszeń oraz pracownia wydawcy i dalej biuro dyrektora wydawnictwa i inne w tym księgowego.

Kościół Rzymsko -katolicki w Tarpnie- historia powstania

Mieszkam w dzielnicy Wielkie Tarpno. Znajomość historyczna tego osiedla leżącego w tzw. Kotlinie Grudziądzkiej jest mi szczególnie bliska.

Z kart historii wiadomo, że w tej dzielnicy już w 1620 był kościół pod wezwaniem św. Krzyża, który zbudował swoim kosztem Jakub Szczepański, podkomorzy chełmiński, a starosta grudziądzki.
Grobowiec fundatora znajduje się w farze Bazyliki św. Mikołaja. Kościół był filią fary grudziądzkiej. Odbywały się w nim dwa wielkie odpusty z jarmarkiem – 3 maja w uroczystość Znalezienia Krzyża i 14 września w dzień Podwyższenia Krzyża. W 1769 roku 14 września podczas odpustu powstała krwawa bójka. Wojska pruskie po nieudanej spokojnej akcji werbowania młodzieży do wojska przymusem zaciągali w swoje szeregi, nawet kościół został znieważony przelewem krwi i strasznie spustoszony.
W trudnych czasach został w 1829 roku rozebrany. Ówczesny dzierżawca majątku Wielkiego Tarpna Holder Egger za ruiny zapłacił 6 talarów. Dziesięć lat później ogrodzono cmentarz i wystawiono na pamiątkę kościoła małą kapliczkę, której także już nie ma.
W ostatnich latach przed wojna światową kanonik Kunert zamierzał kupić od rządu pruskiego kościół w Zakładzie Karnym. Kupno kościoła nie doszło do skutku, ponieważ ówcześni ojcowie miasta Grudziądza odrzucili projekt zakupu, a rząd pruski wyraził zgodę pod warunkiem, że miasto zakupi cały dom karny. Wtedy powstała myśl o kościele w Małym Tarpnie.
Budowa nowego kościoła dla północnej części miasta stała się potrzebna. Ksiądz prałat Dembek zamierzał początkowo wybudować nowy kościół na terenie grudziądzkim, ewentualnie coś przebudować. Nic nie okazało się tak odpowiednie do przebudowy jak ogólnie znana restauracja z wielką piękną salą i ogrodem „ Concordia” w Tarpnie.

Zakupiono ją od właściciela p. Karnata w lutym 1921 roku za cenę ok. 14 mln marek polskich łącznie z kosztami zapisu. Natychmiast rozpoczęto roboty budowlane, przebudowę parteru restauracji na kapliczkę tymczasową i mieszkanie dla organisty i kościelnego, pierwsze piętro na mieszkanie dla księdza. Po poświeceniu kaplicy rozpoczęto przebudowę wielkiej sali na bardzo obszerny kościół projektu inż. Dypl. Jaszkowskiego z Torunia. Prace wykonywał budowniczy M. Olkowski z Grudziądza. Kościół posiadał cztery ołtarze, piękną wieżę, dwa dzwony i organy. Dzięki zrozumieniu i nadzwyczajnej ofiarności mieszkańców Grudziądza i okolicy oraz poparcia władz centralnych w dniu 23 grudnia 1923 roku poświęcono nowy kościół.
Okazały kościół stawiał opór działaniu czasu oraz zmianom, jakie dały znać o sobie, szczególnie tym, które powstały w wyniku działań wojennych zmieniając jego wygląd.

KĄPIELISKA, z których zostały tylko pocztówki

        Podczas uciążliwych upałów, które nam dokuczają, z przyjemnością korzystamy z wszelkich dostępnych akwenów wodnych. Jednym z dostępnych rokrocznie jest jezioro w Rudnickie, odległe o ponad 5 km, od centrum miasta., W sezonie kursują autobusy. Nad jeziorem urządzono kilka kąpielisk z barami gastronomicznymi oraz z wypożyczalniami sprzętu wodnego i wypoczynkowego.

     Kąpielisko miejskie w Rudniku powstało w latach dwudziestych. Czysta woda, piasek, przebieralnie, szatnie i restauracja z obszernym tarasem. Już w roku 1925 na trasie do Rudnika jeździł regularnie autobus marki Ford a od 1936 czynna była już linia tramwajowa nr 2 od placu 23 Stycznia do ulicy Południowej.

W okresie międzywojennym, powstały także baseny kąpielowe.

  Nad kanałem Trynka przy ulicy Za Basenem zbudowano dwa, mniejszy zbudowano latach 1934-35.  Był to pierwszy 8 –torowy basen na Pomorzu przystosowany do zawodów pływackich, był przegrodzony płotkiem składał się z dwóch części, z basenu dla dorosłych oraz części dla dzieci. Okazało się, że jeden basen jest niewystarczający dla miasta, tak, więc w latach 1936-37 zbudowano następny większy dla pływających i niepływających.

 ( 60x40m i głębokości od 0, 6do 1, 7 m.) Dzisiaj baseny mają własne ujęcia wody. Poprzednio wodę pobierano z kanału Trynka i po przefiltrowaniu wpuszczano do basenu.

 Do czasu modernizacji zaplecza kąpieliska, przebieralnie i szatnie były drewnianej konstrukcji. Były także natryski z letnią naturalnie podgrzewaną wodą ze specjalnego zbiornika. Z ważnych wydarzeń historycznych należy wspomnieć, że w ostatnich latach przedwojennych grudziądzcy zawodnicy sekcji pływackiej „Sokoła „ oraz WKS, uzyskali znakomite wyniki, G. Szumiłowska była mistrzynią Polski a J. Brendelówna , Fr. Marchlewski i Zajączkowski zdobyli mistrzostwo Pomorza.

    Brak informacji o zorganizowanym kąpielisku przed 1840 rokiem, gdy ilość mieszkańców miasta wynosiła zaledwie kilka tysięcy osób.  Ówczesne władze miejskie zapewne wyznaczały jedynie miejsca do kąpania nad Wisłą, bez nadzoru i pobierania opłat.

      Pierwsze nadzorowane kąpielisko nad Wisłą urządzono w latach sześćdziesiątych XVIII w, przy porcie w okolicy mostu kolejowego. W 1906 roku Grudziądz liczył już prawie 36 000 mieszkańców. Miasto rozbudowywało się, rozwijały się zakłady przemysłowe, handel, szkolnictwo, służba zdrowia, istniały wodociągi, kanalizacja, gazownia, elektrownia i komunikacja tramwajowa.
                             Rozwiązano również problem kąpieliska na Wiśle.

Widok w kierunku północnym na drewniane kąpielisko. Po prawo przy mostku wejściowym, okienka kabin kąpielowych i szatni

Pływające miejskie kąpielisko nad Wisłą, urządzone w latach sześćdziesiątych XVIII w,

        Przyjęto oryginalny projekt budowy pływającego kąpieliska. Na dwóch metalowych pontonach o długości 37 metrów i szerokości 4 metrów obudowano drewnianą konstrukcją. Na czterech narożnikach zbudowano 8- metrowe wieżyczki, każda z nich zakończona była czterema dwuspadowymi daszkami i spiczastymi zakończeniami.  Odkryte baseny kąpielowe, oddzielnie dla kobiet i mężczyzn zajmowały przestrzeń między pontonami. Wzdłuż zewnętrznych boków pontonów zbudowano kryte pojedyncze i podwójne kabiny kąpielowe. Z jednej strony urządzono 11 kabin dla kobiet, z drugiej 8 kabin dla mężczyzn. Dno i boki w basenach i kabinach kąpielowych wyłożono deskami zachowując szczeliny do przepływu wody. Kryty taras nad pontonami, przedzielony wzdłuż ścianą, umożliwił oddzielne dojścia do basenów, kabin kąpielowych i szatni. Szatnie urządzono w osobnych między wieżyczkami na wysokości basenu, z przodu i z tyłu kąpieliska.  W jednej z wieżyczek urządzono mieszkanie dla dozorcy.

W okresie zimowym, po częściowym demontażu, spławiano do portu przy Marinie.

 Uroczyste otwarcie odbyło się w dniu 1 czerwca 1908 roku. Ceny biletów; dzieci do lat 14-0, 1 marki, dorośli-0, 2 marki. Wysłużone kąpielisko przetrwało do czasów okupacji.

       Na kanale Trynka były czynne dwa kąpieliska miejskie. Jedno z nich znajdowało się na placu Kąpielowym.Tak nazwano teren położony na poziomie kanału Trynka, pomiędzy mostami przy ulicach Klasztornej i Groblowej. Nazwa ta przetrwała do lat dwudziestych XX w. i wywodziła się z istniejących tam łaźni i kąpieliska.

  Od lat czterdziestych do końca XVIII w. istniało tam tzw. „kąpielisko falowe”. W zachowanej do dnia dzisiejszego wieżyczki wodociągowej, przyległej do murów obronnych, znajdowały się do końca XIX w. wodociągi miejskie. Wody Trynki przy wodociągach kierowano dwoma kanałami. W jednym znajdowało się drewniane metrowej szerokości koło łopatkowe. Stanowiło ono napęd dla pomp tłoczących wodę do miasta. Tuż za wodociągami urządzono kąpielisko falowe.Jedna część kąpieliska znajdowała się za kołem łopatkowym ze wzburzonym przypływem wody, natomiast druga w kanale za śluzą z naturalnym przepływem. Były to małe kąpieliska, częściowo zadaszone, otoczone drewnianymi podestami i z jednym natryskiem. Do wody prowadziły stopnie z poręczami. Odpowiednie przepierzenia z desek w poprzek kanału wyznaczały długość kąpieliska. Dzierżawcą kąpieliska był zazwyczaj mieszkający tam mistrz wodociągowy. Miejscowa gazeta z 1847 roku, zachęcała do nabycia ulgowych sezonowych biletów.

Drugie kąpielisko na Trynce znajdowało się przy nieistniejącej ulicy Młyńskiej, pośrodku między ulicami Sikorskiego i Kosynierów Gdyńskich. Od założenia, tj. od 1844 roku do 1893 roku należało do władz wojskowych.

Kąpielisko garnizonowe i cywilne na Trynce ,znajdowało się przy nieistniejącej ulicy Młyńskiej, pośrodku między ulicami Sikorskiego i Kosynierów Gdyńskich.        

Kąpielisko garnizonowe i cywilne na Trynce ,znajdowało się przy nieistniejącej ulicy Młyńskiej, pośrodku między ulicami Sikorskiego i Kosynierów Gdyńskich.  Płot odgradza ul.Młyńską     

Następnie przejęte przez miasto, przetrwało prawie do końca okresu międzywojennego. Od strony ulicy Młyńskiej ogrodzone było szczelnym drewnianym płotem długości 75 metrów. Od strony muru Zakładu Karnego, urządzono przebieralnie i kabiny, oddzielnie dla kobiet i mężczyzn. Na długości 50 m, kanał poszerzono do 9 m. Utworzono tam dwa baseny, każdy o długości 25 metrów. Na krańcach każdego basenu zbudowano w poprzek zadaszone mostki. Przeciętna głębokość basenów zależała od poziomu wody w Trynce i wynosiła do około 1, 5 m. Kąpielisko w czasie blisko 100 letniej eksploatacji ulegało wielokrotnej przebudowie. Do czasu wybudowania basenów kąpielowych przy ul. Za Basenem, było to ulubione kąpielisko grudziądzan. 

Tyle historycznych wydarzeń

Fontanna z okresu międzywojennego na Wzgórzu Zamkowym. Służyła, jako sadzawka dla dzieci.

        







                 Dzisiaj Informacja Turystyczna w Grudziądzu poleca zachęcając grudziądzanom do odwiedzin naszych kąpielisk.

1)      Zaprasza na strzeżone kąpielisko i piaszczystą plażę nad Jeziorem Rudnickim Wielkim. Do dyspozycji plażowiczów jest: budynek sanitarny z recepcją (przebieralnie, toalety, natryski, w tym dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, pomieszczenie dla matki z dzieckiem), wypożyczalnia sprzętu wodnego, wypożyczalnia rowerów, kijków do nordic walking, leżaków, sprzętu sportowego, grille, ławy biesiadne, miejsce na ognisko). Dla dzieci przygotowano plac zabaw. Na kąpielisku wybudowano dwa pomosty, w tym jeden ze skocznią. Na obiekcie znajduje sie letni posterunek Policji i Straży Miejskiej, punkt sanitarny, funkcjonuje szkółka pływania i Centrum Nordic Walking "Rudnik". Odbywają się zajęcia fitness, zajęcia dla dzieci z animatorem, imprezy przy ognisku i muzyce. Na plaży znajduje się Restauracja Korsarz oraz Wakacyjny Punkt Informacji Turystycznej z punktem sprzedaży pamiątek. Kąpielisko strzeżone czynne jest w miesiącach czerwiec – sierpień. W sezonie letnim na plażę dojeżdża autobus miejski linii R, przed plażą znajdują się parkingi - utwardzony i leśny. Przez cały rok na plaży odbywają sie imprezy sportowe (Bieg Trzech Plaż, Mistrzostwa w Nordic walking, rozgrywki w siatkówkę) oraz rekreacyjne (szkółka biegowa, marsze nordic walking, kąpiele morsów).

2)      Zaprasza na dzika plażę nad jezioro Tarpno ul. Jaśminowa Jest to strzeżone kąpielisko, częściowo piaszczyste, a częściowo pokryte trawą. Linia brzegowa plaży wynosi 50 m, zaś powierzchnia 2000 m2. Plaża posiada odpowiednio wydzieloną strefą dla dzieci oraz dorosłych. Do dyspozycji plażowiczów jest toaleta. Bezpieczeństwo nadzoruje obsługa ratownicza. Kąpielisko strzeżone czynne jest od początku wakacji do końca sierpnia w godzinie 10:00 - 19:00.

3)      Zaprasza na basen odkryty ( ul. Za Basenem) do wypoczynku na obiekcie, na którym znajdują się dwa baseny: Basen głęboki o wymiarach 28 m na 50 m, składający się z dwóch części - dziecięcej o głębokości od 0, 5 m do 0, 9 m oraz części sportowej o głębokości od 1 m do 3 m ze słupkami startowymi i trampoliną. Basen młodzieżowy o wymiarach 40 na 60 m i głębokości od 0, 6 do 1, 7 m, wyposażony w bezpłatną zjeżdżalnię wodną o długości ślizgu 45 m. Dla najmłodszych przygotowano brodzik. Teren wokół basenów pokryty jest trawą i zadrzewiony. Wypoczywać można na ławkach, leżakach oraz aktywnie - grając w tenisa stołowego czy piłkę siatkową.Na basenie funkcjonuje wypożyczalnia leżaków oraz bezpłatna szatnia i punkt gastronomiczny. W czasie sezonu letniego baseny czynne są codziennie w godzinach od 9.30 do 19.00 (wyjście z wody o godz. 18.30).